Als onderwijsprofessional sta je dagelijks voor uitdagingen die verder reiken dan je lesinhoud. Eén van de meest hardnekkige problemen is schooluitval. In het schooljaar 2023-2024 verloor het onderwijs ruim 22.000 nieuwe voortijdig schoolverlaters, met name in het mbo. Achter deze cijfers gaan individuele verhalen schuil: jongeren die om uiteenlopende redenen afhaken. Van persoonlijke problemen en motivatiegebrek tot sociaaleconomische factoren. Docenten kennen deze individuele verhalen maar al te goed. Het is een complexe problematiek en je kunt je bij tijd en wijlen behoorlijk machteloos voelen. Uiteraard gebeurt er op landelijk niveau en op schoolniveau binnen het onderwijs al veel. Maar wat kun je als docent vanuit je eigen klaslokaal doen? Meer dan je denkt. In deze blog verkennen we de invloedssfeer van docenten, bekijken we wat je als docent kunt doen en geven we handvatten voor docenten en onderwijsteams…
Wat kún jij als docent dan doen?
1. Bouw betekenisvolle relaties op
De kracht van een goede docent-leerling relatie raakt nog te vaak ondergesneeuwd in de waan van de dag en alles dat je als docent moet bereiken met een klas. Onderzoek toont aan dat leerlingen die zich gezien en gehoord voelen, minder snel uitvallen.
Concrete acties:
- Leer namen snel kennen en gebruik ze consequent
- Verdiep je in gen z (en dan met name hun manier van leven en hun kwaliteiten)
- Toon oprechte interesse in hun leven buiten school
- Begin lessen met een luchtig check-in moment
- Blijf bereikbaar, maar stel ook duidelijke grenzen
2. Maak je onderwijs relevant en toegankelijk
Leerlingen haken af wanneer ze de relevantie van de lesstof niet inzien of deze als ontoegankelijk ervaren.
Concrete acties:
- Koppel lesstof aan de belevingswereld van je leerlingen
- Varieer in werkvormen om verschillende leerstijlen aan te spreken
- Geef regelmatig feedback die zowel ondersteunend als uitdagend is
- Bouw succeservaringen in, vooral voor leerlingen die worstelen
3. Signaleer vroegtijdig en handel proactief
Als docent zie je vaak als eerste dat het niet goed gaat met een leerling.
Concrete acties:
- Let op veranderingen in gedrag, prestaties of aanwezigheid
- Spreek leerlingen aan bij eerste signalen, niet pas bij structurele problemen
- Documenteer je observaties om patronen te kunnen herkennen
- Schakel tijdig zorgcoördinatoren of andere professionals in
4. Bevorder eigenaarschap en autonomie
Leerlingen die regie ervaren over hun leerproces, zijn meer gemotiveerd en minder geneigd uit te vallen.
Concrete acties:
- Bied keuzemogelijkheden binnen opdrachten
- Betrek leerlingen bij het bepalen van leerdoelen
- Leer hen reflecteren op hun leerproces
- Laat zien hoe ze zelf hulp kunnen organiseren wanneer nodig
5. Werk samen met collega’s en ouders
Een consistent netwerk rondom de leerling vergroot de kans op succes.
Concrete acties:
- Deel succesvolle interventies met collega’s
- Zoek regelmatig contact met ouders/verzorgers, ook als het goed gaat
- Stem aanpak af met andere docenten die dezelfde leerling hebben
- Organiseer laagdrempelige contactmomenten voor ouders
Waar begint en eindigt jouw invloed?
Het is essentieel om een realistisch beeld te hebben van je invloedssfeer als docent:
Je invloed begint bij:
- De relatie met je leerlingen en de veiligheid die je creëert
- Je didactische aanpak en differentiatie naar behoeften
- Vroege signalering en het bespreekbaar maken van eerste signalen
- Het klassenklimaat en de samenwerkingscultuur die je bevordert
- Het inschakelen van de juiste ondersteuning wanneer nodig
Je invloed eindigt bij:
- Complexe thuisproblematiek zoals armoede of ernstige gezinsconflicten
- Systemische barrières in het onderwijssysteem of sociale voorzieningen
- Persoonlijke keuzes die leerlingen uiteindelijk zelf maken
- Interne motivatie die van binnenuit moet komen
- Ernstige psychische problematiek die professionele hulp vereist
Besef dat “invloed hebben” niet betekent dat je volledig verantwoordelijk bent voor de uitkomst. Soms betekent succes dat je een leerling in contact brengt met de juiste hulp, niet dat je zelf alle problemen oplost.
De kracht van teamsamenwerking
Een goede teamsamenwerking is essentieel voor effectieve preventie van schooluitval:
Kenmerken van effectieve teamsamenwerking:
- Maak eenduidige afspraken over aanwezigheid en verzuim. Benader leerlingen die signaalgedrag vertonen op een consistente manier binnen het hele team.
- Communiceer open en regelmatig. Plan vaste overlegmomenten en maak het delen van zorgsignalen zo laagdrempelig mogelijk voor alle collega’s.
- (Er)ken en benut ieders unieke kwaliteiten. Zet actief in op collegiale consultatie – vraag elkaar om advies en bied je eigen expertise aan waar nodig.
- Organiseer structurele leerlingbesprekingen met concrete actieplannen. Focus hierbij minder op resultaten en meer op het welbevinden van de leerlingen.
- Deel de verantwoordelijkheid voor het welzijn van alle leerlingen. Beschouw elke leerling als een gezamenlijke zorg, niet alleen van de mentor of zorgcoördinator.
Voor de individuele docent binnen het team:
- Deel actief je zorgen én successen met collega’s
- Vraag tijdig om hulp of advies bij zorgleerlingen
- Bied je expertise aan waar nodig
- Geef constructieve feedback op teamprocessen
Omgaan met frustraties als docent
Omdat de betrokkenheid van docenten vaak groter is dan de invloedssfeer, ligt frustratie op de loer. Als docent kun je verschillende frustraties ervaren rondom schooluitval:
Het gevoel van machteloosheid:
- Focus op wat wél binnen je bereik ligt: je eigen lessen en benadering
- Vier kleine successen, zoals een leerling die na weken weer opdaagt
- Reflecteer regelmatig op wat werkt bij specifieke leerlingen
Gebrek aan tijd en middelen:
- Selecteer bewust waar je je energie in steekt
- Integreer aandacht voor risicojongeren in je reguliere lespraktijk
- Beperk administratieve lasten door efficiënt te documenteren
Tot slot
Als docent ervaar je wellicht dat je niet voldoende impact hebt op grote systemen en beleid. Maar juist in je dagelijkse interacties met leerlingen ligt je kracht. Door bewust te investeren in relaties, relevant onderwijs en vroegtijdige signalering, kun je daadwerkelijk bijdragen aan het verminderen van schooluitval.
Het vraagt niet om drastische veranderingen in je werkwijze, maar om bewuste keuzes en aandacht voor wat écht verschil maakt. En het mooie is: deze aanpak maakt je onderwijs niet alleen effectiever in het voorkomen van uitval, maar ook rijker en betekenisvoller voor alle leerlingen.
Door als team samen te werken, verdeel je niet alleen de last, maar vergroot je ook de impact van je inspanningen. Waar jij als individuele docent tegen grenzen aanloopt, kan een goed functionerend team vaak nét dat stapje extra zetten.
Bovenal geldt: erken dat schooluitval een complex probleem is dat niemand alleen kan oplossen. Samen maken we het verschil.
Wil je als docent of docententeam concreet aan de slag met het benutten van kansen om een grotere bijdrage te leveren aan schooluitval van jullie leerlingen? Neem contact op met ZoOnderwijs voor mogelijkheden om het team te ondersteunen in een effectieve en efficiënte aanpak en het bieden van concrete tools om aan de slag te gaan.